Elke vrijdagmiddag is er in het centrum van Kerkdriel een uitgiftepunt van de Voedselbank. Op de nabijgelegen wekelijkse markt roept dat verontwaardiging op. In een rijk land als Nederland zouden mensen daar eigenlijk niet afhankelijk van moeten zijn, zeggen marktbezoekers. "Waarom zo veel geld uitgeven aan nog meer mensen van buiten en aan klimaathysterie", vraagt de gepensioneerde Peter Müller (70) zich af. "Laten we eerst eens de mensen hier gaan helpen."
Net als veel dorpsgenoten stemde Müller in november op de PVV. In de drie stembureaus in Kerkdriel ging respectievelijk bijna 42 procent, ruim 44 procent en 47 procent van de stemmen naar de partij van Geert Wilders. Dat is flink hoger dan het landelijke gemiddelde van 23,5 procent. Ook de andere over een coalitie onderhandelende partijen - VVD, NSC en BBB - scoorden goed in de gemeente Maasdriel, waar Kerkdriel onder valt. Links-progressief kreeg veel minder stemmen in deze Gelderse gemeente.
De NOS bezocht de afgelopen weken verschillende gemeenten waar deze vier partijen bovengemiddeld veel stemmen haalden en sprak er tientallen inwoners. Vrijwel alle ondervraagden zien een coalitie tussen PVV, VVD, NSC en BBB zitten, al zijn er met name onder NSC- en VVD-stemmers ook bezwaren te horen over ongrondwettelijke voorstellen en ideeën van de PVV, zoals een hoofddoek- en moskeeverbod. Gisteren werd bekend dat de partij drie initiatiefwetsvoorstellen intrekt, waaronder een plan voor een verbod op islamitische uitingen.
Migratie belangrijkste thema
Het inperken van immigratie is voor veel PVV-stemmers het belangrijkste thema dat een nieuw kabinet zou moeten aanpakken, zoals ook blijkt uit de voorlopige resultaten van het Nationaal Kiezersonderzoek. Migratie is ook een belangrijk thema in gemeenten waar relatief weinig migranten met een niet-Westerse achtergrond wonen, zoals Maasdriel, Edam-Volendam en verschillende gemeenten in de Noord-Hollandse regio West-Friesland. Het zijn gemeenten met relatief veel ondernemers, waar voorheen vooral CDA en VVD werd gestemd. Tegenwoordig is in al deze gemeenten de PVV de grootste.
Veel inwoners zeggen tegen de NOS dat ze bang zijn dat hun lokale gemeenschappen onder druk komen te staan. Ze hebben het idee dat het land verandert, en niet in de richting die zij willen. Vaak wordt verwezen naar de nu al hoge woningnood, die met de komst van "nog meer asielzoekers" alleen maar toeneemt. "Wilders zegt gewoon het duidelijkst dat hij de Nederlanders weer op één wil zetten", zegt Müller in het centrum van Kerkdriel. "Kijk naar mijn zoon, die is in de 30, maar kan nog steeds geen huis kopen. Wel mag hij 1100 euro per maand aan huur betalen voor een appartement, dat is toch krom?"
Politieke verandering
Een medewerker van een grote plantenkwekerij in de gemeente Medemblik, die niet met zijn naam in de publiciteit wil, deelt dat gevoel. "Ik ben bijna 30 en het is voor mensen van mijn generatie enorm moeilijk om iets op te bouwen. Ik werk keihard, maar ik woon nog altijd bij mijn moeder. Hij noemt dat "niet eerlijk".
Er is volgens hem politieke verandering nodig, en "wie kan daar beter voor zorgen dan Geert Wilders?" Een proteststem wil hij het niet noemen, wel een stem om de boel op te schudden. "De VVD roept al jaren dat ze wat aan de migratie-instroom willen doen, maar er gebeurt ondertussen niets." Toch denkt deze West-Fries dat het goed is als de VVD meeregeert, vanwege de ruime bestuurlijke ervaring binnen de partij.
NSC en BBB in plaats van het CDA
Ton Slagter komt uit een in dit deel van West-Friesland bekende telersfamilie. Van oudsher zijn het CDA-stemmers, zijn broer Nico Slagter is namens die partij zelfs al jarenlang wethouder in de gemeente Stede Broec. Zowel Ton als zijn andere broer Bas heeft op 22 november echter op een andere partij gestemd: op NSC en op de BBB.
Ton was jarenlang lid van het CDA, maar hij heeft zijn lidmaatschap opgezegd. "Ik had het gevoel dat ze hun leden niet meer serieus namen, er werd niet geluisterd naar onderbouwde kritiek."
De Slagters omschrijven zich als "stevig rechts" en hopen dan ook op een rechts kabinet. Dat is volgens hen gunstig voor de agrarische sector. Grote fans van Geert Wilders zijn ze echter niet. "Hij komt niet met echte oplossingen." De broers denken dat de andere drie partijen Wilders wel "in toom" houden.
De broers hebben het gevoel dat hun vaak de maat wordt genomen door "linkse wereldverbeteraars", die vooral in de grote steden wonen. "Wat doen zij precies voor de samenleving?" In West-Friesland heerst volgens hen een mentaliteit van niet zeuren, maar poetsen. En ook: we rooien het hier zelf wel. "Leg ons vooral niet op hoe wij moeten leven."
Geen bloemkolen zonder arbeidsmigranten
Wat betreft immigratie staan de telers er dubbel in: enerzijds zijn ze tegenstander van "een massale asielinstroom", die volgens hen "het hele land ontwricht", anderzijds benadrukken ze de noodzaak van arbeidsmigranten. Hun familiebedrijf, waar pakweg de helft van de ongeveer twintig werknemers uit landen als Polen en Belarus komt, kan namelijk niet draaien zonder arbeidsmigranten.
Om de overlast voor de omgeving te beperken, hebben de Slagters op het terrein van hun bedrijf een verblijf voor de buitenlandse medewerkers laten bouwen. Bang dat een nieuw (rechts) kabinet ook de arbeidsmigratie gaat beperken, zijn de Slagters niet. "Ook Wilders wil dat we de oer-Hollandse bloemkool kunnen blijven eten, denk je niet?"
